Zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych w przypadku rażącego naruszenia prawa
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2023 r., SK 110/20, Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności art. 70 § 6 pkt 2 i art. 70 § 7 pkt 2 O.p. z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny badał zgodność przepisów Ordynacji podatkowej dotyczących przedawnienia zobowiązania podatkowego w zakresie, w jakim przewidują zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym z dniem wniesienia do sądu administracyjnego skargi na decyzję organu podatkowego dotyczącą tego zobowiązania również wtedy, gdy w postępowaniu zainicjowanym tą skargą sąd administracyjny prawomocnie stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji, z uwagi na to, że została wydana przez organ podatkowy z rażącym naruszeniem prawa, polegającym na podpisaniu jej przez osobę, która nie była umocowana do działania w imieniu tego organu
W badanej sytuacji, w wyniku uwzględnienia skargi podatnika stwierdzona została nieważność decyzji podatkowej na skutek wystąpienia przesłanki w postaci rażącego naruszenia prawa, a mimo tego okres przedawnienia zobowiązania podatkowego uległ wydłużeniu o czas, w którym postępowanie było zawieszone. Postępowanie podatkowe i sądowoadministracyjne trwało łącznie 5 lat, prawidłowa decyzja określająca zaległość podatkową w podatku od osób prawnych za 2006 r., została wydana 2 lata po upływie okresu przedawnienia przewidzianego w Ordynacji podatkowej.
W takiej sytuacji nasuwa się wątpliwość, czy wydłużające się z powodu rażącej wadliwości decyzji postępowanie podatkowe powinno negatywnie wpływać na sytuację podatnika.
W związku z powyższym Trybunał dokonał ważenia dwóch istotnych wartości, których realizacji służy instytucja przedawnienia zobowiązań podatkowych – konieczności zachowania równowagi budżetowej oraz stabilizacji stosunków społecznych poprzez wygaszanie zadawnionych zobowiązań podatkowych. Uznając, że zakwestionowana normy są zgodne z wskazanym w skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli, TK argumentował, że dzięki instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia, po stwierdzeniu nieważności decyzji wymiarowej określającej kwotę zaległego zobowiązania podatkowego, możliwe było wydanie nowej decyzji określającej kwotę zaległego zobowiązania podatkowego, a w konsekwencji wyegzekwowanie spełnienia wskazanego zobowiązania. Brak zaskarżonych regulacji doprowadziłby, zdaniem Trybunału, do przedawnienia zobowiązania, a w efekcie jego nieefektywnego wygaśnięcia, tj. bez zaspokojenia wierzyciela publicznego.
Trybunał uznał, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia służy spełnieniu zobowiązania podatkowego i nie może być uznane za niedopuszczalną ingerencję w prawo własności podatnika. Odwołując się do zasady powszechności i sprawiedliwości podatkowej TK uznał za niewłaściwą sytuację, w której podatnicy uchylają się od wypełnienia ciążącego na nich z mocy prawa obowiązku, korzystając, jednakże ze świadczeń publicznych finansowanych z podatków płaconych przez pozostałych podatników. Jednocześnie Trybunał zastrzegł, że przyjęcie odmiennego stanowiska wyłączałoby możliwość dochodzenia zaległych zobowiązań od podatników, którzy mimo wyraźnego wymogu wynikającego z materialnego prawa podatkowego nie spełnili obowiązku samoobliczenia kwoty zobowiązania podatkowego i nie uiścili go bądź dokonali tego w sposób nieprawidłowy.
Naszym zdaniem powyższe stanowisko jest skrajnie profiskalne. Dodatkowo należy zauważyć, że choć sprawa objęta analizowanym wyrokiem dotyczy sytuacji, w której rażące naruszenie prawa wynikało z okoliczności, że decyzję wydała osoba nie będąca do tego uprawniona, to istnieje ryzyko, że ocena wartości jaka przeprowadził Trybunał może zostać w przyszłości powielona w odniesieniu do innych przypadków, warunkujących stwierdzenie nieważności decyzji czy sytuacji objętych innymi normami regulującymi zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W efekcie może to stanowić zachętę do instrumentalnego stosowania prawa i nieograniczonej swobody w działalności organów podatkowych.
